STANFORD HAPİSHANE DENEYİ
Stanford Hapishane Deneyi, 1971 yılında Philip Zimbardo tarafından insanların sosyal rollere nasıl tepki vereceklerini ölçmek için yapılmış bir deneydir. Sosyal Psikolog olan Zimbardo, Stanford Üniversitesinde eğitim gören ve deneye gönüllü katılmak isteyenler arasından sadece erkeklerden oluşan 24 kişilik öğrenci grubunu deney grubu olarak seçmiştir. Gardiyan ve mahkum rollerini taşıyacak olan öğrencilere deneyden önce hangi rolde olacaklarına dair bilgi verilmemiştir. Zimbardo aynı zamanda öğrencilere deneye katılım sağlayacakları için günlük para ödeyecektir. İki hafta sürmesi planlanan deney, Stanford Üniversitenin bodrum katında oluşturulan sahte bir hapishanede gerçekleştirilmiştir.
Philip Zimbardo, deney öncesinde gardiyanlara ve mahkumlara bazı sorumluluklar yükledi. Gardiyanlar mahkumlara karşı oldukça sert davranacak ancak şiddet uygulamayacaktı. Gardiyanlar mahkumlara gerçek isimleriyle değil, üzerlerinde bulunan kıyafetlerdeki numaralarla seslenecekti. Mahkumlar ise gardiyanların emirlerini dinleyerek yerine getireceklerdi.
Gardiyanlar olması gerektiği gibi giydirildi, ellerine sopalar verildi. Mahkumlara da mahkum kıyafeti giydirilerek bileklerine zincir takıldı. Aynı zamanda gardiyanlara birer aynalı gözlük de verildi. Gardiyanların aynalı gözlük takması sebebiyle mahkumlarla göz teması engellenecekti ve gardiyanların duyguları, mimikleri mahkumlar tarafından görülemeyecek, hissedilemeyecekti.
Deneyin Başlangıcı
14 Ağustos 1971’de polisler deney doğrultusunda, Zimbardo ile anlaşmalı olarak mahkumları kendi evlerinden aldı ve onları tutukladı. Böylece tam anlamıyla bir hapishane ortamı yaratılarak deney başlamış oldu. Deneyin başlarında mahkumlar kendilerini gardiyanlarla denk gördükleri için emirlerini yerine getirmiyor, isyan çıkarıyorlardı. Zamanla bazı mahkumlar, olması gerektiği gibi rollerini yerine getirerek itaat etmişlerdi ancak emirleri yerine getirmeyip isyan çıkaranlar cezalandırıldı. Rollerini fazlasıyla benimseyen gardiyanlar gün geçtikçe mahkumlar üzerinde çok fazla baskı kurmaya başladı, mahkumlar da tam anlamıyla boyun eğiyorlardı. Deney süresini tamamlayamadan Zimbardo deneyi bitirmek zorunda kaldı.
Stanford Deneyi sonucunda, insana verilen kontrolsüz gücün ne kadar korkunç bir hal alabileceği görülüyor. Gerekli durum ve koşullar sağlandığında, kişilerin kendi sosyal hayatlarında yapmayacakları davranışları şartlanma sayesinde rahatlıkla gerçekleştirebileceği ve itaatkar hale gelebilecekleri gözlemlenebiliyor. Bunun yanı sıra davranışlarının sorumluluğunu üstlenmeyen ve sonuçlarını önemsemeyen insanların, zamanla bazı duygulardan uzaklaşarak acımasızca davranmalarına sebebiyet verebileceği sonucuna ulaşılabilir.
